Απόσπασμα από το κείμενο του καταλόγου “Παρά θίν’ αλός: Θαλασσινά θέματα στη νεοελληνική ζωγραφική. Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη” της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα.
“Μεσόγειος, θάλασσα γλυκιά, θάλασσα μάνα για τους λαούς που είχαν την τύχη και την ευλογία να γεννηθούνε στα παράλια της. Θάλασσα που ενώνει, θάλασσα που πλουτίζει, θάλασσα που φωτίζει. Κάτω από την αιώνια λαμπάδα του ήλιου της δίνουν καρπούς οι πιο ευλογημένες ρίζες: η ελιά, η λεμονιά, η πορτοκαλιά, η άμπελος . Τα πιο μυριστικά φυτά: δάφνη και μύρτος, ρίγανη και φασκόμηλο, βασιλικός και δίκταμος, λεβάντα, διοσμαρίνι και θυμάρι. Όλη η χλωρίδα που χάρισε στην ποίησή μας τη μοσχοβολιά της: από την Σαπφώ ως τον Κάλβο, τον Σολωμό, τον Σικελιανό και τον Ελύτη.
Η θάλασσα της Μεσογείου και ξεχωριστά η θάλασσα της Ελλάδας έθρεψε μεγάλους πολιτισμούς, ταξίδεψε ατρόμητους ναυτικούς στα πέρατα της οικουμένης. Ο Έλληνας έκανε τη θάλασσα δεύτερη πατρίδα, την εξημέρωσε, τη δάμασε, την αγάπησε. Εκείνη τον έφερε από την μητρόπολη στις μακρινές πλούσιες αποικίες. Ο αρχέτυπος ήρωας των Ελλήνων είναι ο Οδυσσέας , ο ακάματος ταξιδευτής . Σκοπός του ταξιδιού γίνεται τελικά η εξερεύνηση, η γνώση, η αυτογνωσία μέσα από την γνωριμία του άλλου, του αλλότριου.
Δεν είναι τυχαίο ότι στα παράλια της Μεσογείου είδαν το φώς οι πιο αρχαίοι, οι πιο ωραίοι, οι πιο ανθρώπινοι πολιτισμοί. Το αιώνιο καλοκαίρι της Μεσογείου χάρισε στους τεχνίτες την πιο πολύτιμη πρώτη ύλη για κάθε μορφή τέχνης: το φως, Φως αιθέριο, φως έκπαγλο σαν την αλήθεια. Να γιατί οι μορφές στην ελληνική γλυπτική είναι γλαφυρές, αράγιστες , πλήθουσες. Να γιατί τα χρώματα στην ζωγραφική λάμπουν ζωηρά και ασκίαστα.
Είναι άραγε τυχαίο; Οι μεγαλύτεροι Έλληνες ποιητές, οι περισσότεροι νησιώτες-ή γεννημένοι «παρά θίν ’ αλός»-εμπνεύστηκαν τα ωραιότερα ποιήματα τους από τη θάλασσα που αγκαλιάζει και ευλογεί τη χώρα μας. Θαλασσινές είναι οι πόλεις που ερίζουν για την καταγωγή του Όμηρου –με προεξάρχουσα τη Χίο- του δημιουργού του Οδυσσέα, αρχέτυπου ήρωα του Έλληνα ναυτικού, του φιλέρευνου ταξιδιώτη, που όσα κι αν γνώρισε του κόσμου «άστεα», δεν έχασε από το νου του τον τελικό προορισμό του, την Ιθάκη. Αύρα θαλασσινή εμψυχώνει τους στίχους των Ελλήνων λυρικών από την Αρχαιότητα έως σήμερα, από τον Αρχίλοχο και την Σαπφώ ως τον Κάλβο, με τα «θαλάσσια ξύλα» και των «πλεόντων τα έϊα μόλα» να θεραπεύουν τη νοσταλγία του για την Ελλάδα, που αγωνιζόταν για την ελευθερία της με πρωτοπόρους τους καραβοκύρηδες: «χαίρεται σεις καυχήματα/των θαυμασίων (Σπέτζιας, Ύδρας, Ψαρών) σκοπέλων/όπου ποτέ δεν άραξε/φόβος κινδύνου». Σολωμός, Παλαμάς, Σικελιανός, Καζαντζάκης, με τη δική του αναρχική «Οδύσσεια», Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος, Εμπειρίκος, Εγγονόπουλος, Καββαδίας, για να σταθούμε μόνο στους άπαντες, εμπνέονται συχνά ή αποκλειστικά από τη θάλασσα. Ο Ελύτης, ο ποιητής του Αιγαίου, συνόψισε αυτή την αίσθηση: «την εποχή που μου δόθηκε πρώτη φορά η ευκαιρία να βρεθώ στο κατάστρωμα ενός πλοίου διασχίζοντας τα νότια της Σαντορίνης, είχα το αίσθημα ενός γαιοκτήμονα που κάνει αναγνώριση των πατρογονικών του…»
Πώς ήταν δυνατόν να μην εμπνεύσει τους Έλληνες καλλιτέχνες το συναρπαστικό θέμα και θέαμα της θάλασσας; Θάλασσα και θαλασσινά θέματα κυριαρχούν στην τέχνη που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα από το 3000 π.Χ., από τις νωπογραφίες της Θήρας και της Μινωικής Κρήτης ως τις αγγειογραφίες με τριήρεις, ιστιοφόρα ή θαλασσινούς θεούς και ήρωες. Η θαλασσογραφία επιβιώνει στη λαϊκή τέχνη στη διάρκεια της μακράς τουρκικής δουλείας για να ξαναγεννηθεί με την αναγέννηση του ελληνικού κράτους μετά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος των Ελλήνων ναυτικών στον Αγώνα, οι τολμηρές επιχειρήσεις στην θάλασσα, οι ναυμαχίες θα προσπορίσουν πλούσια θέματα στην ιστορική ζωγραφική της Σχολής του Μονάχου. Νικηφόρος Λύτρας, Νικόλαος Γύζης, Κωνσταντίνος Βολανάκης ύμνησαν τα πάθη και τα κατορθώματα των Ελλήνων στη θάλασσα.”
Αποκτήστε τον κατάλογο της έκθεσης πατώντας εδώ.
