Του Τάκη Μαυρωτά
Ο Μιχάλης και η Δήμητρα Βαρκαράκη, αισθαντικοί εραστές της τέχνης και ακούραστοι μελετητές της ιστορίας, έχω την πεποίθηση ότι με αυθορμησία και στοχασμό ενστερνίστηκαν, από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1970, τον στοχασμό του ελληνομαθή και ελληνολάτρη Γκαίτε: «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι η Ελλάδα για την οικουμένη». Με αυτόν τον αφορισμό θέλω να επισημάνω επιγραμματικά το στίγμα της σημασίας της πολιτιστικής τους προσφοράς για τη διάσωση και τη διαφύλαξη αντιπροσωπευτικών φιλελληνικών έργων, κυρίως σπάνιων πορσελάνινων αντικειμένων, ρολογιών, ταπισερί κ.ά., αλλά και έργων ζωγραφικής, της φλογερής περιόδου πριν και μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Διακόσια χρόνια πέρασαν από τότε που οι Έλληνες αγωνίστηκαν για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας τους καταφέρνοντας να αντιμετωπίσουν νικηφόρα την πανίσχυρη Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και να ιδρύσουν το δικό τους κράτος, βασισμένο στις αρχές της ισονομίας,της ισογονίας,της ισοπολιτείας και της ισηγορίας. Επίσης υπήρξε παρήγορο και ελπιδοφόρο το γεγονός ότι στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων συντάχθηκαν χιλιάδες Ευρωπαίοι και Αμερικανοί φιλοπρόοδοι πολίτες, όπως ο Γκαίτε, ο Μπάιρον, ο Ουγκό, ο Σίλερ, ο Νίτσε, ακόμα και ο κορυφαίος ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά. Εκείνο που είχε χαραχτεί βαθιά στην ψυχή τους ήταν οθαυμασμός για τον αξεπέραστο ηρωισμό και τη γενναιότητα των ανδρών, που πρωταγωνίστησαν με θάρρος και μεγαλειώδη αυταπάρνηση, και για τις ατρόμητες Ελληνίδες, που με υπέρμετρη ευαισθησία και πίστη, στήριξαν με όλο τους το είναι τον Αγώνα.
Το ζεύγος Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη, με συλλεκτική δεινότητα, άσβεστο πάθος για την ιστορική πορεία του έθνους και περίσσια αγάπη, συγκέντρωσε άγνωστους φιλελληνικούς θησαυρούς μιας ηρωικής εποχής. Με αυστηρή φιλότεχνη ματιά και υψηλά αισθητικά κριτήρια ολοκλήρωσαν, τα τελευταία σαράνταπέντε χρόνια, τη φυσιογνωμία της συλλογής τους εμπλουτίζοντάς την συνεχώς με αγορές από την Ευρώπη και την Αμερική. Μια λαμπρή φιλελληνική συλλογή που αντανακλά την πίστη τους για τον άνθρωπο, την ιστορία και το χρέος μας προς τις επόμενες γενιές,για γνώση και αυτοσυνειδησία. Έτσι, ο διακεκριμένος ιατρός Μιχάλης Βαρκαράκης, τ. Διευθυντής Ουρολογίας του Ευαγγελισμού και Αναπληρωτής Καθηγητής Ουρολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, και η σύζυγός του Δήμητρα, νομικός, μας έκαναν κοινωνούς των αισθητικών τους επιλογών και μοιράστηκαν, με όλους τους επισκέπτες της συλλογής τους, την ακλόνητη πίστη τους για τους Έλληνες, την τέχνη, τους μύθους και την ιστορία τους. Η ευμάθεια, η αισθαντικότητα και η βαθιά γνώση της τέχνης συνέβαλαν στην υποδειγματική ολοκλήρωση μιας συλλογής η οποία αποτελεί φόρο τιμής για τους Έλληνες και τους Ευρωπαίους,που αγάπησαν το φως και την ελευθερία, τον ρομαντισμό και την ορθή σκέψη. Το πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας και το πνεύμα του χριστιανισμού αποκαλύπτουν την ηθική τους θέση απέναντι στην ανθρώπινη ζωή και το βάρος των μεγάλων ευθυνών δίνοντας την απάντηση στην ερώτηση: τι προσφέρει μια φιλελληνική συλλογή στις αρχές του 2021; Ίσως τη θύμηση των παθών και των ηρωικών αντιδράσεων των αγωνιστών που έδρασαν πέρα από τα όρια της γενναιότητας και της αυτοθυσίας, μια συναρπαστική αλήθεια καλύτερης ζωής.
Το Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκησυναισθανόμενο το μεγάλο του χρέος απέναντι στους γενναίους Έλληνες και στις γενναίες Ελληνίδες του 1821, ως ελάχιστο φόρο τιμής οργανώνει τη θεματική έκθεση «Η Γυναίκα στην Επανάσταση του 1821», από τη Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη, με έργα ζωγραφικής, πορσελάνινα αντικείμενα και ρολόγια του 19ου αιώνα, που προσεγγίζουν, με τον πιο άμεσο τρόπο, τη συγκινητική συνεισφορά των γυναικών στην Επανάσταση του ’21, με την επιμέλεια της Δρ. Φανής-ΜαρίαςΤσιγκάκου.
Η Ελλάδα αναγεννήθηκε τον 19ο αιώνα χάρη στον ηρωισμό των παιδιών της, που αποτίναξαν τον τουρκικό ζυγό, και στην ένθερμη στήριξη εκείνων των Ευρωπαίων που αντιλαμβάνονταν το χρέος τους απέναντι στην κληρονομιά των αγωνιζομένων. Η αρχαιολατρία ήταν διαδεδομένη πριν από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, το 1814, και ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο με την Ελληνική Επανάσταση του ‘21. Η νεοελληνική τέχνη στον 19οαιώνα, η μεγάλη αγιογραφική μας παράδοση και η λαϊκή μας τέχνη ορίζουν και αποτυπώνουν το ύφος και την αποφασιστικότητα μιας εποχής που ερμηνεύει τη ζωή και την πολυπλοκότητα της, τη σχέση της με το παρελθόν και το μέλλον. Οι πίνακες και οι ζωγραφικές αποτυπώσεις, στις πορσελάνες της συλλογής Βαρκαράκη, αντανακλούν το θάμβος και το δέος της ιστορίας των προγόνων μας, έναν θησαυρό διδαγμάτων που διευρύνει τους υπαρξιακούς μας ορίζοντες.Πρόκειται για μια φιλελληνική συλλογή, που θέλγει, συγκινεί και προκαλεί τον θαυμασμό για την ομορφιά και την αλήθεια της, για τη θύμηση εκείνων των ανδρών και των γυναικών, που ισόβαθμα πέρασαν ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, μαχόμενοι για την ελευθερία και την αξιοπρέπειάτους.
Στο Ίδρυμα Β. & Μ.Θεοχαράκη, στα δεκατέσσερα χρόνια λειτουργίας του, έχουν παρουσιαστεί πολλές και σημαντικές συλλογές, όπως του Ευάγγελου Αβέρωφ, που σήμερα ανήκει στην Πινακοθήκη Αβέρωφ Μετσόβου, του γιατρούΓιώργουΚατσίγρα, που ανήκει στην Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γιώργου Κατσίγρα, των Νέστορα και Αλίκης Τέλλογλου, που εκτίθεται στο ομώνυμο ίδρυμα του ΑΠΘ και, αποσπασματικά, πολλών άλλων επιφανών συλλεκτών, όπως, ενδεικτικά, των Πάνου Λασκαρίδη, Μαριάννας Λάτση, Αντώνη Κομνηνού, Ζαχαρία Πορταλάκη και Πρόδρομου Εμφιετζόγλου. Τώρα, στο Ίδρυμα, για δεύτερη φορά, εκτίθεται ένα διαφορετικό τμήμα της περίφημης φιλελληνικής συλλογής των Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη, ενώ το 2015 παρουσιάστηκε έκθεση με τίτλο «Καλλιτεχνικές εκδοχές του Φιλελληνισμού», και όπως ο ίδιος ο ιδρυτής της αναφέρει: «Με την εικαστική εικονογραφία υμνήθηκαν τα πάθη, ο ηρωισμός, η αγάπη για την ελευθερία, η λεβεντιά των παλικαριών και η ομορφιά των Ελληνίδων. Με τη συλλογή αυτή, πιστεύω ότι η οικογένειά μου κι εγώ εκπληρώσαμε μέρος του χρέους που έχουμε όλοι οι Έλληνες προς την πατρίδα, έχοντας το δικαίωμα να καυχώμαστε πως είμαστε απόγονοι ενός ένδοξου γένους». Έτσι, δράττομαι της ευκαιρίας να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στο ζεύγος Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη για την πολύχρονη συνεργασία μας για την πραγματοποίηση των δύο εκθέσεων της συλλογής τους στο Ίδρυμα, που έγιναν με την αμέριστη συμπαράσταση και τη στήριξη των ιδρυτών, του κυρίου Βασίλη και της κυρίας Μαρίνας Θεοχαράκη, στην επιμελήτρια της έκθεσης και του καταλόγου, Δρ Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, για την επιστημονική στερέωση του όλου εγχειρήματος, και φυσικά στους ακούραστους συναδέλφους μου, Φώτη Παπαθανασίου, Μαρίνα Μήλιου Θεοχαράκη, που είχε την πρόταση υλοποίησης της τρέχουσας θεματικής έκθεσης, Ευαγγελία Ευθυμιάδου, Μαρίνα Καμπούρογλου, Άννα Γεωργιάδου και Ειρήνη Αλεξανδράκη.
Η πολιτεία εκείνη που διακρίνεται για ανεπτυγμένη πολιτιστική αυτογνωσία, αντιλαμβάνεται άμεσα το χρέος της απέναντι σε όλους όσοι, με ανιδιοτέλεια και σοβαρότητα, αγωνίζονται για την πολιτιστική μας κληρονομιά και δίκαια τους αξίζει να τιμηθούν με τον ωραιότερο κότινο ηθικής αριστείας.
Τάκης Μαυρωτάς
Διευθυντής Εικαστικού Προγράμματος Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη
