Του Δρ. Νικολάου Τσ. Φρόνα

Η προσάρτηση των Δωδεκανήσων στον κορμό της Ελλάδος το 1947, αποτέλεσε το σημαντικότερο ιστορικό γεγονός στη μακραίωνη ιστορία των νησιών μας. Την εποχή εκείνη που ο τοπικός πληθυσμός έπλεε σε πελάγη ευτυχίας για την πολυπόθητη και για πολλούς ανέλπιστη ένωση με την Ελλάδα, κυριαρχούσε σε μεγάλο βαθμό η φτώχεια, ο αναλφαβητισμός και η προσπάθεια των τοπικών παραγόντων για την πλήρη ενσωμάτωση στο κρατικό μηχανισμό, παράλληλα με την αυξημένη μετανάστευση εξ΄αιτίας της μειωμένης προσφοράς για επαγγελματική απασχόληση.

Τα δύσκολα λοιπόν χρόνια μετά την ενσωμάτωση, οι τοπικοί άρχοντες κλήθηκαν να δημιουργήσουν επειδή ήταν ανύπαρκτες και στη συνέχεια να διαχειριστούν κοινωνικές, πολιτιστικές, εκπαιδευτικές, τουριστικές η άλλες δομές. Στις αρχές του 1960 η Ρόδος, ευτύχησε να έχει επικεφαλής των δύο διοικητικών κτηρίων στην Πλατεία Ελευθερίας, από την μία τον Δήμαρχο – Ιατρό Μιχαήλ Πετρίδη, – γνωστό για το όραμα, το πάθος και την αγάπη, για την πόλη της Ρόδου και από την άλλη, μία μεγάλη πνευματική προσωπικότητα της εποχής, έναν διακεκριμένο φιλότεχνο μελετητή της Νεοελληνικής Ζωγραφικής και λογοτέχνη, τον διανοούμενο Νομάρχη Ανδρέα Ιωάννου, ο οποίος διέβλεψε ότι η Ρόδος, με τη μακραίωνη ιστορία, τις απαράμιλλες φυσικές ομορφιές και τις άριστες κλιματολογικές συνθήκες, παρείχε όλα τα εχέγγυα για μία πολιτιστική ανάπτυξη, που θα αναβάθμιζε τα τοπικά πολιτιστικά δρώμενα και θα της προσέδιδε διεθνή ακτινοβολία.

Ο Ανδρέας Ιωάννου οκτώ μόλις ημέρες μετά την άφιξή του στη Ρόδο το Μάρτιο του 1960, παραβρέθηκε σε εκδήλωση / διάλεξη της Ροδιακής Λέσχης. Στο τέλος της εκδήλωσης, έλαβε το λόγο και αφού συνεχάρη τη Ροδιακή Λέσχη, εξέφρασε τη χαρά του « δια την διαπίστωσιν περί του ότι ο λαός της Ρόδου μεγάλως επιθυμεί την δημιουργίαν ζωηροτέρας πνευματικής κινήσεως εις την Ρόδον». Υποσχέθηκε στήριξη σε κάθε πνευματική κίνηση, καθώς και την έμπρακτη προσπάθεια, για δημιουργία Πινακοθήκης στη Ρόδο, όταν μάλιστα τέτοια Πινακοθήκη (όπως την είχε οραματιστεί), στερούνταν τότε ακόμη και η Αθήνα. Την επιδίωξή του αυτή, την εμφύσησε και στους Ροδίτες, ενώ παράλληλα τους διαβεβαίωσε, ότι θα συνέδραμε ηθικά και υλικά, τόσο η Νομαρχία, όσο και ο Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Στις 28 Αυγούστου του 1960, πέντε μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, η εφημερίδα Ροδιακή σε περίοπτη θέση, γράφει: «Όπως ανεκοινώθη υπό του Νομάρχου, ιδρύεται Πνευματικόν Κέντρον στη Ρόδο εις την περιοχή της Πλατείας Σύμης. Πινακοθήκη – Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών – Βιβλιοθήκη – Μουσεία Λαϊκής Τέχνης και Φραγκικής».

Στις 29 Νοεμβρίου του 1960 ο τοπικός Τύπος (Ροδιακή) γράφει: «Ειδικότερα στο ανώγειον του μεγάρου όπου στεγάζεται η Ιονική Τράπεζα, θα στεγασθή η υπό ίδρυσιν Πινακοθήκη την οποίαν ενισχύει η Νομαρχία. Εις το τμήμα αυτό του κτιρίου θα απαιτηθούν αι μεγαλύτεραι δαπάναι, δεδομένου ότι θα κατεδαφισθούν όλοι οι μεσότοιχοι , δια να δημιουργηθούν 4 μεγάλαι αίθουσαι, εκ των οποίων αι 2 θα διατεθούν δια την σύγχρονον Ελληνικήν Τέχνην, μία δια την σύγχρονον ξένην τέχνην και μία δια την Ροδιακήν Τέχνην. Αι εργασίαι δημιουργίας της, θα γίνουν εις δύο στάδια, εις έκαστον των οποίων θα κατασκευασθούν ανά δύο αίθουσαι. Το πρώτο στάδιον προωθείται ήδη, ενώ το δεύτερον θα ολοκληρωθή εντός του 1961.Προς τούτο θα διατεθούν χρηματικά ποσά υπό της Νομαρχίας, του Δήμου και διαφόρων πλουσίων, δια την αγοράν πινάκων. Η εν λόγω Πινακοθήκη, θα δοθή εις τον Δήμον Ροδίων και θα λειτουργήσει συντόμως ως Δημοτική. Ηδη ηγοράσθησαν δι’ αυτήν, τρία αξιόλογα σύγχρονα έργα».

Το πρώτο σημαντικό βήμα είχε πλέον συντελεσθεί και η δημιουργία της Πινακοθήκης είχε δρομολογηθεί. Παράλληλα εκ μέρους του Ιωάννου άρχισε η μεγάλη προσπάθεια απόκτησης έργων ζωγραφικής, κινητοποιήθηκε άμεσα και με τακτικές επαφές στην Αθήνα με εικαστικούς καλλιτέχνες, τεχνοκριτικούς, γκαλερίστες, χορηγούς, υπουργεία, επιδιώκοντας κι επιτυγχάνοντας την απόκτηση σημαντικότατων έργων Ελλήνων ζωγράφων, από το 1900 και μετά. Στις 4 Δεκεμβρίου του 1961, στην εφημερίδα της Αθήνας «ΕΘΝΟΣ», στις στήλες του καλλιτεχνικού ρεπορτάζ αναφέρεται ότι ευρίσκεται στην Αθήνα ο Νομάρχης Δωδ/νήσου για να προβεί στην αγορά πινάκων από μεγάλους Έλληνες Ζωγράφους. Λίγες ημέρες αργότερα στην εφημερίδα «ΦΩΣ» του Καίρου γίνεται μνεία για τη δημιουργία της πινακοθήκης Ρόδου με τους καλλίτερους Έλληνες ζωγράφους, από τον Παρθένη και κάτω, αφήνοντας πίσω το Μόναχο και την Σχολή Μονάχου. Η Πινακοθήκη που θα συγκεντρώσει έργα αντιπροσωπευτικά 50 ζωγράφων μας, ζωντανών και πεθαμένων, φιλοδοξεί να γίνει επίκεντρο του ξένου και του ελληνικού ενδιαφέροντος, ώστε να γνωσθή ευρύτερα η ποιότης της σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής. Στην πρώτη της φάση, θα έχει ελαιογραφίες, ακουαρέλλες και χαρακτική. Ελπίζει δε, πολύ σύντομα, να αποκτήσει και νεοελληνική γλυπτική. Με δεδομένη πλέον τη δημιουργία της Πινακοθήκης και σε εξέλιξη των οικοδομικών εργασιών, βάσει των σχεδίων που ο ίδιος πρότεινε, έριξε το βάρος των προσπαθειών του, αφενός στον περαιτέρω εμπλουτισμό της Συλλογής με νέα έργα, αφετέρου στη διοικητική δομή λειτουργίας της Πινακοθήκης. Σε τακτική επαφή με τους καλλιτέχνες, τεχνοκριτικούς και γκαλερίστες της Αθήνας, διαμόρφωσε ένα θεωρητικό πλαίσιο για την αντιπροσώπευση των τάσεων και την αξιολόγηση των έργων. Ταυτόχρονα, επιστράτευσε κάθε θεμιτό μέσο για την απόκτησή τους. Μεγάλη υπήρξε η οικονομική συμβολή του Δήμου Ρόδου στην προσπάθεια αγοράς έργων, καθώς και τοπικών εύπορων παραγόντων της πόλης μας, σωματείων εργαζομένων, συλλόγων και άλλων φιλότεχνων, φίλων του τότε Νομάρχη. Κινητοποίησε το Υπουργείο Παιδείας, όπου υπάγονταν οι Πανελλήνιες καλλιτεχνικές εκθέσεις, από τις οποίες και προήλθαν πολλά έργα. Επέτυχε τη στήριξη χορηγών και πνευματικών προσωπικοτήτων από όλη την Ελλάδα. Κατόρθωσε έτσι να ολοκληρώσει τις Συλλογές, περιλαμβάνοντας επιφανή έργα από τις νεότερες αλλά και τις παλαιότερες γενιές.

Ήταν φαίνεται τόσο μεγάλο το πάθος του για απόκτηση έργων προκειμένου να εμπλουτίσει τη συλλογή της Πινακοθήκης, που δεν δίστασε να πείσει την μεγάλη ηθοποιό Κυβέλη όταν επισκέφθηκε τη Ρόδο, να δωρίσει έργο ζωγραφικής, όπως και έγινε. Βέβαια από τη πρώτη στιγμή της εξαγγελίας δημιουργίας της Πινακοθήκης (Μάρτιος του 1960) ο Ανδρέας Ιωάννου είχε καταστήσει σαφές ότι αυτή θα έπρεπε να ενταχθεί στη Διοικητική δομή του Δήμου Ροδίων, πράγμα το οποίο είχε γίνει ασμένως δεκτό από τον αείμνηστο Δήμαρχο Μιχαήλ Πετρίδη, γνωστό για την ευαισθησία που τον διέκρινε, για ό,τι είχε σχέση με την προβολή της Ρόδου, τόσο στο ελληνικό, όσο και στο διεθνές στερέωμα.

Στις 21 Φεβρουαρίου 1962, ο Δήμαρχος Μ. Πετρίδης εισηγήθηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Ρόδου (που αποφάσισε με αριθμ. απόφασης 53) τη σύσταση Δημοτικής Πινακοθήκης, ως ενός ανεξάρτητου Δημοτικού Οργανισμού. Χαρακτηριστικά, στην εισήγηση του ο τότε Δήμαρχος αναφέρει: « Ως είναι εις όλους μας γνωστόν, ο Νομάρχης Δωδεκανήσου κ. Ανδρέας Ιωάννου έσχε την ωραίαν πρωτοβουλίαν της ιδρύσεως εν Ρόδω Δημοτικής Πινακοθήκης , εις ην θα περιληφθούν έργα των καλλιτέρων συγχρόνων Ελλήνων ζωγράφων και γλυπτών, από της αρχής του αιώνος μας και εντεύθεν. Επειδή το έργον αυτό είναι σοβαρό και εμπίπτει εις την αρμοδιότητα των δημοτικών ζητημάτων, θα πληρωθεί δε δι΄αυτού και θα ικανοποιηθεί μία μεγάλη, όχι μόνον τοπική, αλλά και πανελλήνιος καλλιτεχνική ανάγκη.

Εισηγούμαι, όπως συστήσωμεν ίδιον Νομικόν Πρόσωπον, υπό το όνομα Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου, η οποία θα λειτουργήσει ως ανεξάρτητος Δημοτικός Οργανισμός, δι εκδόσεως Βασιλικού Διατάγματος». Θεσμοθετήθηκε με ειδικό κυβερνητικό νόμο, Διοικητικό Συμβούλιο και Καλλιτεχνική Επιτροπή, όργανα στα οποία έκτοτε συμμετείχαν αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες, καθηγητές της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας και έμπειροι τεχνοκριτικοί. Μάλιστα, η πρώτη τριμελής Καλλιτεχνική Επιτροπή, με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας (Δ/ση Καλών Τεχνών) αποτελείτο “από τον Δ/ντή της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνο Καλλιγά, τον καθηγητή της ΑΣΚΤ Αθηνών, γνωστό ζωγράφο Γεώργιο Μαυροΐδη και τον ίδιο τον Α. Ιωάννου ως ειδικώς ασχοληθέντος εις τα ζητήματα των Καλών Τεχνών”, όπως γράφει η σχετική απόφαση. Για το Δ.Σ. προτάθηκε Πρόεδρος να είναι ο εκάστοτε Δήμαρχος. Στις 25 Φεβρουαρίου 1964, συνεδρίασε για πρώτη φορά η Διοικούσα Επιτροπή, παρουσία του κ. Ιωάννου, με Πρόεδρο τον Δήμαρχο κ. Μιχαήλ Πετρίδη και μέλη τον Γενικό Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης κ. Χρηστάκη, τον Δ/ντή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ρόδου κ. Τσουκρή, τον Προϊστάμενο της Εφορείας Αρχαιοτήτων κ. Γρηγ. Κωνσταντινόπουλο, τον Πρόεδρο του Επιμελητηρίου κ. Δημ. Τσουβαλά και τους Δημοτικούς συμβούλους κ.κ. Σκούρτο και Καθοπούλη. Στις 17 Μαΐου του 1964, μετά από πολλές αναβολές κι επιτυχείς επιλύσεις διάφορων προβλημάτων, έγινε το ανεπίσημο άνοιγμα. Σχετικά, ο τοπικός τύπος ανέφερε: « Εγένετο προχθές, στις 7:30 μ.μ το άνοιγμα της Δημοτικής Πινακοθήκης Ρόδου, εις τον άνω όροφον του παλαιού Ιπποτικού Ναυαρχείου, παρουσία του Νομάρχου κ. Ιωάννου, του Μητροπολίτου, του Δημάρχου κ. Πετρίδη, του Ανωτέρου Διοικητού Χωροφυλακής και άλλων επισήμων και φιλότεχνων. H Πινακοθήκη της Ρόδου είναι μοναδική εις την Ελλάδα με έργα του 20ου αιώνος και θα αποτελέση ένα ακόμη σημείον έλξεως δια τους ξένους επισκέπτας, αλλά και δια τους Έλληνας μελετητάς. Με το υπ’ αρ. 402/1968 Π.Δ που δημοσιεύθηκε στο φύλλο της εφ. της κυβέρνησης 134 τεύχος Α, συστήθηκε ο Eκπολιτιστικός Καλλιτεχνικός και Τουριστικός Οργανισμός Δήμου Ρόδου στον οποίο εντάχθηκε και η Δημοτική Πινακοθήκη. Με το υπ’ αρ. 596/1970 Π.Δ που δημοσιεύθηκε στο 198 φύλλο της εφ. της κυβέρνησης τεύχος Α αποσπάται από τον ΕΚΤΟΔΡ και αποτελεί ξεχωριστό Νομικό πρόσωπο του Δήμου με την επωνυμία Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου. Από το 2000 φέρει το όνομα Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης. Η νέα επωνυμία την αντιπροσωπεύει καθώς η Πινακοθήκη διαθέτει μία από τις πληρέστερες συλλογές Νεοελληνικής Τέχνης και θεωρείται από τους γνωρίζοντες η καλύτερη σε σημαντικότητα έργων μετά την Εθνική Πινακοθήκη. Η Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου, λαμβάνοντας υπόψιν την ημερομηνία έναρξης της λειτουργίας της, είναι η τέταρτη σε παλαιότητα, σε σύνολο περίπου 40 δημοτικών πινακοθηκών στη χώρα.
Πρώτη η Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, 1914
Δεύτερη η Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, 1957
Τρίτη η Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων, 1960
Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου 1964

Το 2002 στη εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ ο Επικοινωνιολόγος και Ιστορικός Τέχνης κ. Χάρης Καμπουρίδης γράφει: Το σημερινό Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης του Δήμου Ροδίων υπήρξε το πρώτο (στην κυριολεξία) Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ήδη από το 1959, με άκρως αντιπροσωπευτικές συλλογές όλων των τάσεων, που πρωτοέδιναν έμφαση στην αυτονομία του 20ου αιώνα ως προς τον 19ο. Ο Ιωάννου το εμπνεύστηκε, έτρεξε, αγόρασε τα έργα των πανελληνίων εκθέσεων, βρήκε χορηγούς για αγορές άλλων, εξέδωσε κατάλογο, προσκάλεσε διεθνείς προσωπικότητες στα εγκαίνια, δημιούργησε έναν ευρύτερο μουσειολογικό προβληματισμό.
Εξηνταπέντε χρόνια μετά την ίδρυση της Δημοτικής Πινακοθήκης, η φήμη & η αίγλη της παραμένει αναλλοίωτη. Είναι το μοναδικό Δημοτικό Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης σε ολόκληρη την Ελλάδα με σύγχρονη λειτουργία έξι αιθουσών – εκθεσιακών χώρων, σε τέσσερα ξεχωριστά κτήρια, συνολικού εμβαδού 2456 τετρ. μέτρων. Σήμερα γίνεται μεγάλη προσπάθεια να διατηρήσουμε υψηλό το επίπεδο, επιλέγοντας καλλιτέχνες καταξιωμένους και νέους ταλαντούχους με αυστηρά κριτήρια, έτσι ώστε η ζήτηση για εκθέσεις να παραμένει μεγάλη και ο εκάστοτε καλλιτέχνης να θεωρεί εξαιρετική επιτυχία το γεγονός πραγματοποίησης έκθεσής του, στο Μουσείο της Ρόδου. Όμως η απόσταση από τις Πινακοθήκες άλλων πόλεων όλο και μικραίνει, γι΄αυτό δεν θα πρέπει να επαναπαυόμαστε στις δάφνες των περασμένων ετών. Αν δεν τρέξουμε όλοι μαζί θα χάσουμε το συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτουμε. Ο Δήμος μετά τις πρόσφατες μεγάλες οικονομικές απώλειες και την τεράστια οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα δεν μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες. Αυτά που επιβάλλεται να γίνουν είναι πολλά και κάποια από αυτά ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του Μουσείου. Η συντήρηση π.χ των έργων τέχνης για τα οποία καμαρώνουμε εδώ και 65 χρόνια είναι άκρως επιβεβλημένη, σε λίγο θα είναι αργά. Οι ηγεσίες του τόπου πολιτικές, πολιτιστικές, οικονομικές θα πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να σταθούν έμπρακτα αλληλέγγυες στον πολιτιστικό αυτό φορέα που ανήκει στο Ροδιακό λαό.