O ι ιδέες και τα μηνύματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού άρχισαν να αναζωπυρώνονται κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Το ενδιαφέρον διατηρήθηκε αμείωτο κατά την περίοδο της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού και έφτασε στην κορύφωσή του στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό. Την ίδια εποχή καθιερώθηκε ο όρος «Φιλελληνισμός», δηλωτικός του κινήματος της συμπάθειας και της υποστήριξης ξένων διανοουμένων και καλλιτεχνών στο πλευρό των Ελλήνων αγωνιστών. Η πολλαπλή βοήθεια της Δύσης προς την Ελλάδα, που τελικά με τη ναυμαχία του Ναβαρίνου το 1827 πέτυχε την ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, θεωρήθηκε ότι ήταν χρέος προς την Ελλάδα, την κοιτίδα του πολιτισμού.
Αρχικά οι Ευρωπαίοι εικονογράφοι περιηγητές ενδιαφέρθηκαν για τα αρχαία μνημεία, όπου ο άνθρωπος διαδραμάτιζε μάλλον συμπληρωματικό ρόλο. Με το ξέσπασμα της Επανάστασης τα ερεθίσματα των καλλιτεχνών άλλαξαν και το άτομο έλαβε πλέον κυρίαρχο ρόλο στα δημιουργήματά τους. Φιλοτεχνήθηκαν πρώτα οι μάχες, που με την επιτυχία τους γιγάντωσαν το κίνημα περαιτέρω, καθώς και πορτρέτα των ηρώων της Επανάστασης. Κυρίαρχα ιστορικά γεγονότα όπως οι αγώνες των Σουλιωτών, η κήρυξη της Επανάστασης, η σφαγή της Χίου, το δράμα του Μεσολογγίου, η ναυμαχία του Ναβαρίνου, η απόβαση των Γάλλων στον Μοριά το ‘28 αποδόθηκαν έντονα στη φιλελληνική εικονογραφία. Οι πύρινοι λόγοι του Σατωβριάνδου για την ελευθερία, τα ποιήματα του Βύρωνα που υμνούσαν την ομορφιά της Ελλάδας και τον ηρωισμό των Ελλήνων, υπήρξαν πηγή έμπνευσης πολλών καλλιτεχνών, οι οποίοι επέδειξαν ιδιαίτερη βαρύτητα για την καταγωγή των Νεοελλήνων από τους αρχαίους και για τα μηνύματα του χριστιανισμού και της αρχαίας γραμματείας. Κυρίως ύμνησαν τα πάθη, τα βάσανα και τις κακουχίες των αριθμητικά ελάχιστων πολεμιστών έναντι του πολυάριθμου εχθρού. Οι φιλέλληνες καλλιτέχνες, γνωρίζοντας τα είδη του οριενταλισμού και του ρομαντισμού, συχνά επέλεγαν να ωραιοποιούν τα έργα τους, ώστε να τονίσουν τη λεβεντιά των παλικαριών και την ομορφιά των Ελληνίδων.
Οι Ελληνίδες μανάδες παρότρυναν τα παλικάρια τους στον ηρωισμό και ήταν ισάξιες, μπροστά, πλάι και πίσω στις μάχες, με τους άντρες τους. Προσεύχονταν στην Παναγία για την ευόδωση του Αγώνα, υπέμεναν τα βάσανα και τον εξευτελισμό της σκλαβιάς και, τέλος, έπεφταν στον γκρεμό για να μη σκλαβωθούν. Όλα τα παραπάνω ζωγραφίστηκαν έντονα σε καμβάδες και σε πολύχρωμες πορσελάνες και σμιλεύτηκαν σε μάρμαρο και μπρούντζο. Παράλληλα, παρήχθησαν χρηστικά αντικείμενα, όπως σερβίτσια φαγητού, επιτραπέζια ρολόγια, βάζα κ.ά., τα οποία ενσωματώθηκαν στην καθημερινότητα, αυξάνοντας την πίεση προς τις κυβερνήσεις, που αρχικά δεν ευνοούσαν την επανάσταση.
Όλα αυτά τα συναισθήματα τα ζει ο συλλέκτης της φιλελληνικής συλλογής, δικαιώνουν το όραμά του, ολοκληρώνουν την εσωτερική δικαίωση των επιλογών του και βοηθούν στη συνειδητοποίηση ενός ιδιαίτερου βιώματος. Μεγάλο δέλεαρ του συλλέγειν είναι η ανεύρεση έργων στην Ευρώπη, που έγιναν για τον αγώνα των Ελλήνων, και ο ερχομός τους στην Ελλάδα.
Υπάρχει η πεποίθηση ότι η φιλελληνική συλλογή ανήκει στην πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας αναφερόμενη στο μεγάλο ιστορικό γεγονός της απελευθέρωσης από τους Τούρκους. Εύχομαι ο επισκέπτης να αισθανθεί περηφάνια για τους προγόνους του και τον ενθουσιασμό τους για τον θαρραλέο αγώνα τους.
Ευχαριστώ τον κύριο Βασίλη Θεοχαράκη και την κυρία Μαρίνα Θεοχαράκη, καθώς και τους φίλους και στυλοβάτες του Ιδρύματος, Τάκη Μαυρωτά και Φώτη Παπαθανασίου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζω στη Δρ. Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, ειδικό συγγραφέα για τον Φιλελληνισμό, η οποία ήταν θερμή συμπαραστάτρια και σύμβουλος από τα πρώτα βήματα της δημιουργίας της συλλογής μου. Έγραψε τον κατάλογό της με βαθιά ερευνητική γνώση και επιμελήθηκε επιτυχώς την πρώτη παρουσίασή της στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη τον Φεβρουάριο 2015. Πιστεύω ότι την ίδια επιτυχία θα έχει και η παρούσα έκθεση.
Μιχάλης Βαρκαράκης
