Τα έργα Κοντά στο παράθυρο του Ουμβέρτου Αργυρού (1884-1963) και η Οικογενειακή στιγμή του Συμεών Σαββίδη (1859-1927) αποτελούν αντιπροσωπευτικά έργα της οικογενειακής γαλήνης και του ιδιωτικού βίου της γυναίκας. Οι μορφές αποδίδονται με βάση τα φώτα και τις σκιές που δημιουργεί η φωτεινή δέσμη του φωτός που έρχεται από το παράθυρο, σύμφωνα με τον γερμανικό ιμπρεσιονισμό. Με τις ενασχολήσεις της γυναίκας της αστικής τάξης στον ελεύθερο χρόνο της, τονίζεται «η γυναικεία αρετή», όπως έχει διαμορφωθεί από τους παραδοσιακούς κώδικες της ελληνικής κοινωνίας. Οι «γυναικείες τέχνες» δηλαδή το εργόχειρο, η οικιακή οικονομία, η υγιεινή, η ωδική και η ιχνογραφία, θεωρούνται ότι προσιδιάζουν καλύτερα στο γυναικείο φύλο και συνδέονται με τις ιδέες του Ρουσώ και την ταύτιση της γυναικείας φύσης με τη μητρότητα και τις κατ’ οίκον δραστηριότητες.

Οι σκηνές της καθημερινής ζωής των γυναικών αντιμετωπίστηκαν με μια τάση άλλοτε πιο ρεαλιστική και άλλοτε πιο ιδεαλιστική από ορισμένους καλλιτέχνες όπως στις Σιδερώστρες του Εμμανουήλ Ζαΐρη (1876 ή 1878-1948), που οι γυναικείες μορφές αποκτούν μνημειακές διαστάσεις και απεικονίζονται απορροφημένες στην εργασία τους. Η λιτή αυστηρή σύνθεση και η απουσία ανεκδοτολογικών στοιχείων προσδίδουν στη σκηνή μια κοινωνιολογική διάσταση, προβάλλοντας τις συνθήκες εργασίας των γυναικών.

Η γυναίκα από τα τέλη του 19ου αιώνα, μέσω της πνευματικής της χειραφέτησης, επαναπροσδιορίζει τη θέση της μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία, με αδιάψευστο μάρτυρα την ίδια την τέχνη, που απεικονίζει την εικόνα της «Νέας Γυναίκας». Ήδη το 1890 γίνεται δεκτή η πρώτη γυναίκα στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ το 1892 γίνονται δεκτές φοιτήτριες στην Ιατρική και, στη Μαθηματική Σχολή. Η Καλλιρρόη Παρρέν, η πρωτεργάτιδα της γυναικείας χειραφέτησης στην Ελλάδα, εκδίδει την Εφημερίδα των Κυριών, το πρώτο καθαρά φεμινιστικό έντυπο, και αναγγέλλει την ίδρυση καλλιτεχνικής σχολής για γυναίκες το 1894. Το κλίμα που επικρατούσε στην Αθήνα με τη σύσταση του γυναικείου καλλιτεχνικού τμήματος, περιέγραφε δημοσίευμα της Εφημερίδος, με τον τίτλο Εις το Πολυτεχνείο: «Πολλάς εκ των μαθητριών συνοδεύουν οι μητέρες, αδελφαί, συγγενείς. Διακρίνομεν μεταξύ αυτών δεσποινίδας εκ του εκλεκτού κόσμου της Πρωτεύουσης… Μέγα βήμα προς την πρόοδον συνετελέσθη… Αλλά δεν πρέπει να λησμονώμεν ότι αι μαθήτριαι του Πολυτεχνείου αποτελούσι την ποίησιν αυτού, είδος τι πολυτελείας. Την αναγκαίαν πραγματικότητα αποτελούσι αι μαθηταί του Καλλιτεχνικού Τμήματος του Σχολείου, το άρρεν στοιχείον το ζωοποιόν».

Στην έκθεση παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά έργα των Νικόλαου Ξυδιά (1828-1909), Ιάκωβου Ρίζου (1849-1926), Συμεών Σαββίδη (1859-1927) και Ιωάννη Οικονόμου (1860-1931), των οποίων τα έργα απεικονίζουν την εικόνα της αστής διανοούμενης γυναίκας, να μελετά, να γράφει και να διαβάζει κάποιο ερωτικό γράμμα στο εσωτερικό του σπιτιού της, θέμα παραδοσιακό στη δυτικοευρωπαϊκή ζωγραφική. Ο Συμεών Σαββίδης, ο πιο αυθεντικός ιμπρεσιονιστής της Σχολής του Μονάχου, περιλαμβάνει στη θεματογραφία του τη γυναίκα καλλιτέχνιδα, που αποτελεί αγαπητό θέμα της ιμπρεσιονιστικής ζωγραφικής. Στο έργο του, Κυρία που διαβάζει γράμμα, απεικονίζει μια νέα, κομψά ντυμένη, στο εσωτερικό ενός μεγαλοαστικού σπιτιού, να μελετά ένα έργο τέχνης, βυθισμένη στις σκέψεις της, με γνώμονα όχι την πιστή απεικόνισή της αλλά την ανάδειξη της ενασχόλησής της και του ιδιωτικού-intime χώρου της, περιτριγυρισμένη από βιβλία και χαρτιά, ενδεικτικά της διανοητικής της εργασίας.

Ο Νικόλαος Ξυδιάς στο έργο του Γυναίκα που διαβάζει επιστολή, απεικονίζει μια νεαρή γυναίκα να διαβάζει ένα γράμμα, ενδεχομένως ερωτικό, αγαπημένο θέμα των Ελλήνων και ξένων ζωγράφων από την εποχή της ολλανδικής ηθογραφίας του 17ου αιώνα. Το άσπρο φόρεμα της γυναίκας, τα πολύτιμα δαχτυλίδια που φορά και το εσωτερικό του δωματίου αντανακλούν τον χαρακτήρα της αστικής τάξης και φανερώνουν την επιθυμία των γυναικών για μόρφωση και πνευματική χειραφέτηση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποβάλλουν την κομψότητα και τη θηλυκότητά τους.

Αξίζει να σημειωθεί πως στην ανδροκρατούμενη ελληνική κοινωνία του 19ου αιώνα οι γυναίκες δημιουργοί είναι ελάχιστες και σχεδόν αγνοημένες από την ιστορία της τέχνης, γεγονός που εξηγείται καθώς, όπως αναφέρθηκε, οι κοινωνικές δομές και οι θεσμοί ευθύνονται για τον αποκλεισμό των γυναικών από τον κόσμο των τεχνών. Ήδη μάλιστα από τη δεκαετία του 1980, η φεμινιστική τεχνοκριτική επισήμανε το εξής παράδοξο: ενώ οι γυναίκες απουσιάζουν παντελώς από τον κανόνα της υψηλής τέχνης, παρόλα αυτά δεσπόζουν σε αυτήν με την παρουσία τους ως θέμα ή ως εικόνα, επιβεβαιώνοντας την επικράτηση στερεοτύπων για τη γυναίκα και επιβεβαιώνοντας την επικράτηση μιας αυταρχικής ιδεολογίας που αποκλείει το γυναικείο φύλο από την καλλιτεχνική δημιουργία.

Τα πορτρέτα λόγιων γυναικών, αλλά και ηθοποιών αποτελούν ένα ευδιάκριτο γυναικείο θεματικό σύνολο στη ζωγραφική παραγωγή των καλλιτεχνών, προβάλλοντας τον ρόλο της γυναίκας-δημιουργού. Η Σοφία Λασκαρίδου και η Θάλεια Φλωρά-Καραβία αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα Ελληνίδων καλλιτεχνών, που είχαν την τύχη να γεννηθούν και να ανατραφούν σε οικογένειες με αντισυμβατικές για τα δεδομένα αντιλήψεις. Αντιπροσωπευτικό έργο της ενότητας αυτής, αποτελεί το πορτρέτο της Ηθοποιού Κυβέλης από τη Θάλεια Φλωρά-Καραβία (1871-1960).

Η ζωγράφος τοποθετεί την ηθοποιό μέσα σε ένα δωμάτιο μεγαλοαστικού σπιτιού, όπου όλα τα παραπληρωματικά αντικείμενα συνεργούν και προβάλλουν την αστική ταυτότητα της απεικονιζόμενης, η οποία μένει ακόμα δέσμια στην περιπάθεια του βλέμματος και της στημένης πόζας των ακαδημαϊκών πορτρέτων.