Του Τάκη Μαυρωτά

Χόρευε το φως και δε χόρευε, αίσθησηστο γαλάζιο

µιας αχάραχτης αγάπης, ασύλληπτης και όµως εκεί

Γ. Σεφέρης, Μέρες ΣΤ΄

Έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικής µαρτυρούν, στην τρέχουσα έκθεση του Ιδρύματος Θεοχαράκη “Όταν το φως χορεύει, μιλώ δίκαια. Ο Γιώργος Σεφέρης και η ποίησή του μέσα από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία”, πέρα από τη διαφορετικότητα των πλαστικών τους διατυπώσεων, την αλήθεια του περιεχοµένου τους, τη δική τους ξεχωριστή κυρίαρχη ή διακριτική, ποιητική διάσταση. Σαράντα Έλληνες καλλιτέχνες, µε φαντασία και ζωντάνια, µοιράζονται τη δηµιουργία τους µε την ποίηση του Σεφέρη. Καλλιτέχνες, που αξιοποιούν τις δυνατότητές τους να δουν πιο µακριά, µε ένα βαθύτερο τρόπο, αµεσότερο και, σε αρκετές περιπτώσεις, πρωτότυπο, τον ποιητικό του λόγο. Ο πραγµατικός καλλιτέχνης λειτουργεί ανεξάρτητα, υποστηρίζοντας µε σθένος την ποιότητα του έργου του. Οι προσωπογραφίες του Σεφέρη έχουν φιλοτεχνηθεί από τους Τάσσο, Τέτση, Σόρογκα, Αρφαρά, Ψυχοπαίδη, Μακρή, σχέδια έχουν κάνει οι Γκίκας, Τσαρούχης, Λεβίδης και Μακρής, ενώ προτοµές του έχουν πλάσει οι Παπαγιάννης και Φανακίδης, δίνοντας έµφαση στο σπινθηροβόλο βλέµµα, την έκφραση του στόµατος, την επιβλητικότητα του παραστήµατος, την τρυφερότητα της µορφής και την ακτινοβολία της ανθρωπιάς του. Η πλαστική έκφραση µαρτυρά το ξεχωριστό ιδίωµα κάθε δηµιουργού.

Ο Τάσσος, µε περίσσια ευκολία, χάραξε τη µορφή του ποιητή, δίνοντας έµφαση στη δύναµη της αδρής του γραφής για την απόδοση της προσωπογραφίας και την εικονογράφηση της µνηµειώδους έκδοσης Άσµα Ασµάτων. Λιτά εκφραστικά µέσα, αλλά πλούσια σε αφηγηµατική συγκίνηση και παλµό.

Ο Παναγιώτης Τέτσης, µε την τεχνική της λιθογραφίας, χάραξε δύο προσωπογραφίες του ποιητή και ζωγράφισε ένα µεγάλο πεύκο να αντιστέκεται στο φύσηµα του ανέµου. Το  σταχτί χρώµα και το έντονο πράσινο ζωντανεύουν την πνοή του, θαρρείς σαν να ανακαλεί τα λόγια του ποιητή «Ξέρω ένα πεύκο που σκύβει κοντά σε µια θάλασσα. Το µεσηµέρι, χαρίζει στο κουρασµένο κορµί έναν ίσκιο µετρηµένο σαν τη ζωή µας…».

Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης δουλεύει µε επιµονή και διεισδυτικότητα επί τρεις δεκαετίες (1990, 2000, 2010), ολοκληρώνοντας τρεις ενότητες έργων του, µε αντίστοιχους τίτλους «Αγγελικό και µαύρο φως», «Ηδονικός Ελπήνωρ» και «Άνθη της πέτρας», και ζωντανεύει µε τον χρωστήρα του πρόσωπα του µύθου και της ποίησης του Σεφέρη. Πρόκειται κυρίως για έργα µικρών διαστάσεων, µε οξύ σχέδιο και δυνατά χρώµατα, τα οποία προσφέρουν την αίσθηση ενός εικαστικού διαλόγου, τον οποίο ο ζωγράφος δεν επιθυµεί να ολοκληρώσει, αφού κάθε φορά ανακαλύπτει κάτι νέο. Tαυτόχρονα, µια σειρά προσωπογραφιών του ποιητή αποκαλύπτει τον σεβασµό και τον θαυµασµό του για αυτό που µας υπερβαίνει.

Ο Μιχάλης Αρφαράς, µε τελειοθηρικές σχεδιαστικές ικανότητες και ανατοµικές λεπτοµέρειες, στους τόνους του φαιού και του µαύρου, αποδίδει τη µορφή του ποιητή, εστιάζοντας την προσοχή του στη βαθιά στοχαστική του έκφραση. Παράλληλα, µε µικτά υλικά, δηµιουργεί µια αινιγµατική εικόνα, µε το γνωστό µορφοπλαστικό του ύφος, παίζοντας µε το νόηµα των λέξεων και, ίσως, µε την αναίρεσή τους.

Ο Σωτήρης Σόρογκας αποδίδει µε ιδιότυπη ρεαλιστική ακρίβεια τη γαλήνια και στοχαστική µορφή του Σεφέρη, παλεύοντας µε την κυρίαρχη αίσθηση της φωταύγειας του λευκού και του υλικού του µολυβιού. Μια γερασµένη βάρκα του από την εµβληµατική ενότητα της δουλειάς του, «Θαλάσσια Ξύλα 2010-2016», που παρουσιάστηκε στο Ίδρυµα Β. & Μ. Θεοχαράκη, αποκαλύπτει τη γνώριµη προσωπική του γραφή µε το κάρβουνο και τα ακρυλικά χρώµατα, βάζοντας σταθερά επάνω από τα θερµά, τα ψυχρά, για να ενδυναµώσει την ποιητική ατµόσφαιρα των εικόνων του.

Ο Θανάσης Μακρής έχει την ελευθερία του αετού, της άµεσης παρατήρησης και της δράσης. Πέντε σχέδια και µια ολόσωµη ελαιογραφία αποκαλύπτουν τη µεγάλη σχεδιαστική και ζωγραφική του ευκολία στην απόδοση του πραγµατικού. Εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι η άµεση και καθαρή ζωγραφική και αυτό πετυχαίνει.

Ο Αλέκος Λεβίδης πιστός πάντα στην αναπράσταση και απόδοση της οπτικής εικόνας, προσεγγίζει διεισδυτικά την ποίηση του Σεφέρη. Με οξύ σχέδιο και έντονα χρώµατα αποδίδει τη µορφή του ποιητή βυθίζοντας το βλέµµα µας στον γραπτό λόγο. Έτσι λέξεις και εικόνες µας αποκαλύπτουν ένα κόσµο όπου η µαγεία της ζωγραφικής συνδιαλέγεται αρµονικά µε τη δύναµη της ποίησης.

Οι Θόδωρος Παπαγιάννης και Απόστολος Φανακίδης έπλασαν προτοµές του ποιητή, ακολουθώντας ο καθένας το προσωπικό του ύφος, εµφυσώντας στην πλαστικότητα κάθε µορφής µια µοναδική φυσική ένταση περισυλλογής. Ο Παπαγιάννης συµπορεύτηκε µε τον στίχο «Όπου και να ταξιδεψω η Ελλάδα µε πληγώνει» και ο Φανακίδης µε το γνωστό τετράστιχο

Με τι καρδιά, µε τι πνοή,

τι πόθους και τι πάθος

πήραµε τη ζωή µας· λάθος!

κι αλλάξαµε ζωή

λες και η αγωνία και το χρέος τους δεν έχει τέλος. Ιδιαίτερα, αν αναλογιστεί κάποιος ότι ανήκουµε σε ένα έθνος γλυπτών, όπου γεννήθηκε το µέτρο και ο ρυθµός της κλασικής τέχνης, και ορθώθηκαν γλυπτά αισθητικής τελειότητας µε άφθαρτες αξίες. ∆υστυχώς, η σύγχρονη γλυπτική, αν και σηµαντική, παραµένει στον τόπο µας αγνοηµένη και αποµακρυσµένη από τους δηµόσιους χώρους, µε ελάχιστες εξαιρέσεις.

Η προθυµία, η γενναιοδωρία και η ανιδιοτέλεια της κυρίας Άννας Λόντου έχει ως αποτέλεσµα η έκθεση να πλουτίζεται µε την επιβλητική συλλογή έργων τέχνης του ζεύγους Σεφέρη, που µαρτυρά τις αισθητικές επιλογές του ποιητή και αποκαλύπτει το σταθερό του βλέµµα απέναντι στην παραστατική τέχνη. Έτσι, περιλαµβάνει τις «Τσιγγάνες» του Γιώργου Σικελιώτη, που µε τη λαϊκότροπη εκφραστική τους δύναµη είναι σαν να συµπορεύονται µε τον στίχο

Χώρες του ήλιου,

στην έρηµο, στη θάλασσα ή ακόµη

λιόδεντρα σκονισµένα στις άκρες των δρόµων

(αλλά δεν φαίνεται η σκόνη)

γύφτισσες ξιπόλητες που ακολουθούν ένα ζώο

κι αστράφτουν τα µάτια τους σαν το γυαλί

καθώς σ’ αντιπερνάν

και σου προσφέρουν τα βυζιά τους

καθώς φτερούγησε µια σουσουράδα.

Μια εντυπωσιακή, µνηµειακών διαστάσεων, ταπισερί του Γιάννη Μόραλη, µε απαλά χρώµατα και ερωτική διάθεση, υµνεί τη χαρά της ζωής και των αισθήσεων. Αυτή η τόσο λυρική του σύνθεση συνοµιλεί στην παρούσα έκθεση µε τη ζωγραφική σύνθεση-σχόλιο για τα Ποιήµατα του Γιώργου Σεφέρη (Συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης) από την αντίστοιχη έκδοση του Ίκαρου, του 1965. Πρόκειται για µικρές συνθέσεις, αποδοσµένες µε ελευθερία, αφηγηµατική διάθεση και έντονα γεωµετρικά στοιχεία.

Εικόνες της Ελλάδας, που σε αυτές κατοικούν ήρωες, θεοί και άγγελοι ενός όµορφου κόσµου. Η «Κίχλη», µε την ελληνική σηµαία, µαζί µε ένα τοπίο του Σπύρου Βασιλείου αντανακλούν την αξεπέραστη οµορφιά από τις παραλίες της χώρας µας.

Η κυρία Άννα Λόντου, µε θαυµαστό αίσθηµα ευθύνης, διαφυλάττει όλα αυτά τα έργα, µαζί µε τα σχέδια, τις πέτρες, τις κολοκύθες και τα αντικείµενα, που ζωγράφισε ο ίδιος ο ποιητής και φιλοξενούνται στην τωρινή έκθεση, δίνοντας την ευκαιρία στο φιλότεχνο κοινό να προσλάβει την πολυεπίπεδη αγάπη του ποιητή για τις καλές τέχνες. Επίσης περιλαµβάνονται το «Πορτρέτο του Στρατηγού Μακρυγιάννη» του χαράκτη Γιώργου Βαρλάµου, µαζί µε δύο ελληνικές εικόνες, η πρώτη του άι-Γιώργη µε φουστανέλα και η δεύτερη του αγίου Ιωάννη Θεολόγου στην Πάτµο, που του προσέφεραν την ηµέρα της αφυπηρέτησής του από το Υπουργείο Εξωτερικών οι συνάδελφοί του.

Ο Βασίλης Θεοχαράκης εµπνέεται από το ποίηµα «Ανάµεσα στα κόκαλα εδώ» και, ως φόρο τιµής απέναντι στον Σεφέρη, δηµιουργεί µια ελαιογραφία µε τίτλο «Μέσα στο κύµα», θαρρείς σαν να συµπλέει µε τη σκέψη του ποιητή «Το µεγάλο λάθος της ζωής µου ήταν που ήµουν φτιαγµένος για τη θάλασσα και έγινα στεριανός». Ο Θεοχαράκης, για τέσσερις συναπτές δεκαετίες, ασκεί το βλέµµα του και τη δηµιουργική του δράση στο να αιχµαλωτίσει µε το µετεµπρεσιονιστικό του ιδίωµα την απεραντοσύνη της θάλασσας.

Ο Χρίστος Καράς δονείται από τον ερωτικό λόγο του ποιητή και ζωγραφίζει µια γυµνή γυναικεία µορφή, που προκαλεί τις αισθήσεις του. Με ποπαρτίστικη διάθεση, αγγίζει εκείνες τις επιθυµίες που δεν έχουν τέλος, αφήνοντάς µας ακόµη µια µούσα του να συµπληρώσει την πολύχρονη ενότητα της δουλειάς του µε τις γυναικείες φιγούρες.

Ο πρωτοπόρος Κώστας Τσόκλης ζει τη δική του θάλασσα και, µε µικτά υλικά, δηµιουργεί µια εντυπωσιακή σύνθεση µε κυρίαρχη την αίσθηση της άµµου, δραπετεύοντας από τα όρια ενός τελάρου, για να κατακτήσει έναν άλλο χώρο, όπου συνειδητά υποστηρίζει ότι η θάλασσα λυτρώνει αυτούς που την πιστεύουν.

Ο Αλέκος Φασιανός, ζωγράφος και ποιητής, µε σχεδιαστική ελευθερία ζωγραφίζει ένα ζευγάρι επάνω στην «άµµο την ξανθή», σαν να δίνει συνέχεια στην ατελεύτητη ιστορία του έρωτα, της επιθυµίας και του ονείρου.

Η Βίκυ Τσαλαµατά, µυηµένη στα επίπονα µυστικά της χαρακτικής, δουλεύει µε τη µνήµη της, ανασύροντας εικόνες της θάλασσας. Έµπειρη και ερευνητική, συνδυάζει τη βαθυτυπία, την οξυγραφία και τη φωτοχάραξη, µεταξύ των άλλων, για την απόδοση του οραµατικού της κόσµου.

Ο Στέφανος ∆ασκαλάκης, µε τη στωική του µατιά, εστιάζει κάθε του πράξη στην έκφραση της µεγάλης ζωγραφικής. ∆υνατός στο χρώµα, το σχέδιο και τη σύνθεση, ποιεί εικόνες αισθητικής τελείωσης, επαναλαµβάνοντάς µας µε έµφαση το αξίωµα της δουλειάς του «κατά βάθος, είµαι ζήτηµα φωτός».