[…] Οι τοιχογραφίες του στο Πήλιο, τον Βόλο και τη Λέσβο μαρτυρούν την ιδιοφυΐα ενός αυτοδίδακτου δημιουργού, με τη μνημειακή του δουλειά να αντανακλά τη βαθιά ζωγραφική της ουσία και τη συναισθηματική του βαρύτητα. Οι εκπληκτικές αυτές τοιχογραφίες, που σου κόβουν την ανάσα με τη ζωντάνια και την αλήθεια της έκφρασής τους, απαντώνται στον φούρνο του Βελέντζα, στο καφενείο «Θεόφιλος» στη Μακρινίτσα, στο σπίτι του Κοντού –όπου οι τοιχογραφίες αποτελούν μοναδικό δείγμα μιας ολοκληρωμένης διακόσμησης και ανάμεσά τους υπάρχει η εκφραστική προσωπογραφία του έφιππου οικοδεσπότη στο μαύρο άλογο με φόντο το καταπράσινο κτήμα και το εντυπωσιακό αρχοντικό του στον Βόλο–, στις κατοικίες Γκέκα, Γκουντέλια, Λυκιαρδοπούλου, Μεσημβρινού, Αντίκα, στο παρεκκλήσι του Ταξιάρχη στο κέντρο της Μυτιλήνης, στο καφενεδάκι στο χωριό Παππάδος της Λέσβου με την εκπληκτική απόδοση της Σαπφούς και του Αλκαίου με τα δροσερά χρώματα και την εκπληκτική σχεδιαστική λεπτότητα, στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας στις Μηλιές, στο ελαιοτριβείο του Βαραλή, στο παντοπωλείο του Σκοτίδα στην Ανακασιά, στον μύλο του Κοντογιάννη, στο καφενείο «Κάραβος» στην Πορταριά, στο μανάβικο του μπαρμπα-Θανάση Ζαρίκου στο χάνι του Ρήγα, στον Άγιο Ονούφριο στον Μύλο του Κοντού και στον φούρνο «Μαρμαρέλλη» στο χωριό Μεσαγρό στη Λέσβο. Ο Θεόφιλος, με απλότητα, ειλικρίνεια, πληρότητα και τόλμη, κατάφερε να εκφράσει ολόκληρο τον πλούτο της ιστορικής και πολιτισμικής μας παράδοσης. Πολλές τοιχογραφίες του, δυστυχώς, καταστράφηκαν, άλλες από τις καιρικές συνθήκες και άλλες από τον ασβέστη, που απρονόητοι ιδιοκτήτες καταστημάτων και κατοικιών χρησιμοποίησαν για να τις καλύψουν, μην εκτιμώντας τη δύναμη της ζωγραφικής του. Λαμπρά δείγματα της δουλειάς του παραμένουν και όλα τα φορητά έργα που δημιούργησε επάνω σε σανίδια, κάμποτο, χαρτί, κεραμίδια και τενεκέδες. Παράλληλα, ζωγράφισε με χριστιανική διαύγεια πολλές φορητές εικόνες, με απόλυτο σεβασμό και πάθος απέναντι στον Ευαγγελισμό, τη Σταύρωση του Θεανθρώπου και στον βίο των αγίων, έχοντας στραμμένο το βλέμμα του στην άφθαρτη βυζαντινή αγιογραφία, από την οποία διδάχθηκε τον χρωματισμό και τους τόνους.

Τα θέματα των έργων του αποτυπώνονται σε τρεις μεγάλες περιόδους δημιουργίας, στα χρόνια της Θεσσαλίας, της επιστροφής στο γενέθλιο νησί και στα τελευταία χρόνια της δουλειάς του. Θέματα που περιστρέφονται στο πλήθος των αιώνων και ζωντανεύουν διαφορετικούς χαρακτήρες, άλλοτε με θεϊκή ή ηρωική υπόσταση και άλλοτε με ανθρώπινη, όπως στα έργα του «Ὁ Ἐρωτόκριτος καὶ ἡ Ἀρετούσα», όπου συναντιούνται ο έρωτας και ο ηρωισμός, η απόλαυση και το πάθος, η ζωή και ο θάνατος, με την κρυφή συνάντηση των δύο νέων, που έντονα τον συγκινούσε και του θύμιζε τη σκηνή του εξώστη του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Τρυφερότητα, έκσταση και ακόρεστη επιθυμία αναδύουν και οι πίνακές του «Ὁ Ἀποχαιρετισμὸς τοῦ Ἀχιναύρχοῦ» και «Ἡ Ἐρωτευμένη Ἀπελπισθεῖσα», οι οποίοι κινούνται στην κατεύθυνση του έρωτα, της εξιδανίκευσης, του ονείρου και της ανυπόκριτης επιθυμίας. Ο Θεόφιλος άφησε την τελευταία του πνοή στα 64 του χρόνια, στο φτωχικό σπίτι του στη Μυτιλήνη. Ήταν 24 Μαρτίου του 1934. Την επόμενη μέρα, κάποια παιδιά, που όλη τους τη ζωή ήταν τα μόνα που τον ακολουθούσαν, άλλοτε παίζοντας και άλλοτε κοροϊδεύοντάς τον, θα σήκωναν στα μικρά τους χέρια τις ελληνικές σημαίες για να θυμίσουν ότι η μνήμη ποτέ δεν λυγίζει και παραμένει άσβεστη φλόγα γνώσης.

Σήμερα, το έργο του μεγάλου τσολιά της ζωγραφικής, επιβεβαιώνει την άποψη ότι η αξία ενός ζωγράφου δεν σταματά με τον θάνατό του, αλλά, σε πολλές περιπτώσεις, αρχίζει μετά από αυτόν. Παράλληλα, μεταδίδει τη ζωογόνο ανάγκη του ανθρώπου για ελευθερία και αποπνέει αίσθημα ευθύνης και ελπίδας για το αύριο, αφού φανερώνει αυτή τη μοναδική Ελλάδα, με τους αγωνιστές, τους ήρωες και τους θεούς της, πάντα να ξεχωρίζει μέσα στην απεραντοσύνη του κόσμο.υ Η πνευματική Ελλάδα αγκάλιασε τον Θεόφιλο, τον τίμησε και τον συμπεριέλαβε στους μεγάλους δημιουργούς, που με το έργο τους συνέβαλαν στην αναζωογόνηση της τέχνης. Ο Γιώργος Σεφέρης γράφει: «Ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐλάχιστους ἀνθρώπους ποὺ βλέπω σὰ μιὰ πηγὴ ζωῆς γιὰ τὴ σύγχρονη ζωγραφική μας εἶναι ὁ Θεόφιλος» (Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, εκδ. Φέξη, 1962). Σήμερα, η ζωγραφική του, πλημμυρισμένη από χρώμα και φως, δροσερή και ζωντανή, ζει την πλαστική της δικαίωση, καθώς ο ίδιος πάγια επιδίωκε την αποτύπωση του κόσμου μας, αυτής της ίδιας της οπτικής πραγματικότητάς μας. Ήταν ταυτόχρονα λυρικός και επικός, καταφέρνοντας να προσεγγίσει ίσως και να κατακτήσει την ουσία της ελληνικής ιστορίας και ζωής. Η μοίρα του άδολου και ανεξίκακου Θεόφιλου άλλαξε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αφού κατέκτησε τον θαυμασμό του διορατικού και ευθύβολου Tériade. Χρέος των Ελλήνων είναι να τιμούμε την ανιδιοτελή προσφορά του σπουδαίου ζωγράφου στην ανάδειξη του πολιτισμού μας, καθώς και τη μνήμη του καταξιωμένου κριτικού της τέχνης και εκδότη Στρατή Ελευθεριάδη – Tériade (Μυτιλήνη 1897 – Παρίσι 1983), που στερέωσε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό με τις πολύτιμες εκδόσεις του. Αναφέρομαι ενδεικτικά στα 26 εντυπωσιακά εικονογραφημένα βιβλία, όπως το Άσμα των Νεκρών του Πιέρ Ρεβερντύ από τον Πάμπλο Πικάσο, Το Παρίσι δίχως τέλος του Αλμπέρτο Τζιακομέττι, το Ποίημα της ορθής γωνίας του Λε Κορμπυζιέ, Το τσίρκο του Φερνάν Λεζέ, το Τζαζ του Ανρί Ματίς, το Δάφνις και Χλόη του Λόγγου από τον Μαρκ Σαγκάλ και το εκπληκτικό περιοδικό Verve, όπου συνεργάστηκε με τους μεγάλους ζωγράφους του 20ού αιώνα Ζωρζ Μπρακ, Πιέρ Μποννάρ, Ζωρζ Ρουώ και λογοτέχνες όπως οι Τζέιμς Τζόυς, Οδυσσέας Ελύτης, Αλμπέρ Καμύ και Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Το 1961 παρουσιάστηκε ένα μέρος της σπουδαίας συλλογής του με 44 έργα του Θεόφιλου στο Musée des Arts Décoratifs στο Παρίσι με τίτλο Théophilos, peintre populaire grec. Ο Στρατής Ελευθεριάδης – Tériade ίδρυσε και δώρισε στον γενέθλιο τόπο του, τη Μυτιλήνη, δύο μουσεία. Το Μουσείο-Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη – Tériade και το Μουσείο Θεόφιλου, με τη στέρεα αρχιτεκτονική κομψότητα του Γιώργου Ν. Γιαννουλέλη, πλουτίζοντάς τα με πολύτιμα έργα τέχνης και εκδόσεις, που ταυτίζονται με το βλέμμα και τις αισθητικές επιλογές του. Πρόκειται για δύο φάρους αισθητικής καλλιέργειας και διαπαιδαγώγησης, οι οποίοι αποτελούν ζωτικούς πυρήνες που αγκαλιάζουν το ευρύτερο κοινό. Το Μουσείο Θεόφιλου, λαϊκού ρυθμού, μας παραπέμπει στη λιτή και ταπεινή ζωή του ζωγράφου και είναι κοντά στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, όμορο με το πατρικό σπίτι του Tériade και το Μουσείο-Βιβλιοθήκη του. Εγκαινιάσθηκε την Κυριακή 29 Αυγούστου 1965, με την απουσία του μεγάλου δωρητή, αλλά με εκατοντάδες επισκέπτες, κυρίως συντοπίτες του, που θαύμαζαν το κληροδοτούμενο έργο του, για όλους όσους σταθερά αναζητούν την καλλιτεχνική και πνευματική ευφροσύνη. Ο Λε Κορμπιζιέ εξ άλλου γράφει: «Είναι ζωγράφος γεννημένος από το ελληνικό τοπίο. Μέσω του Θεόφιλου, ιδού το τοπίο και οι άνθρωποι της Ελλάδας: κοκκινόχωμα, πευκότοπος και ελαιώνας, θάλασσα και βουνά των θεών, άνθρωποι που λούονται σε μια τολμηρά επικίνδυνη ηρεμία» (Le Corbusier, «Théophilos», Le Voyage en Grèce, τχ. 4, άνοιξη 1936).